Osmanlı Devleti, tarihte birçok devleti haraca bağlamıştır. Bu devletler arasında pek çok kişinin tahmin edemeyeceği bir tanesi var: Amerika Birleşik Devletleri.
Amerika Birleşik Devletleri’nin 26 Mayıs 1797 yılında imzaladığı aşağıdaki resimde de görülen antlaşmaya göre Amerika Birleşik Devletleri, Cezayir’e vergi ödeyecek ve Müslüman devletlere karşı düşmanlık yapmayacaktır.
Amerika Birleşik Devletleri ile Osmanlı Devleti Cezayir Beylerbeyliği arasında Tripoli Antlaşması 26 Mayıs 1797 – Treaty of Tripoli between the United States of America and Algeria Beylerbeylik of Ottoman Empire in May 26, 1797.
Öncelikle şu unvanları bir hatırlayalım:
- Bey: Yerel yönetici (çoğunlukla Trablusgarp’ta).
- Dayı (Dey): Özellikle Cezayir’de kullanılan bir ünvandı. Cezayir Dayısı, Osmanlı padişahı tarafından atanan değil, yerel Yeniçeri Ocağı tarafından seçilen bir yönetici olurdu.
- Paşa: Osmanlı merkezî yönetimi tarafından verilen yüksek askerî rütbe.
OCR ile belgenin metin hali (İngilizce Hali):
5th Congress. No. 122. 1st Session.
TRIPOLI.
COMMUNICATED TO THE SENATE, MAY 26, 1797.
UNITED STATES, May 26, 1797.
Gentlemen of the Senate:
I lay before you, for your consideration and advice, a treaty of perpetual peace and friendship between the United States of America and the Bey and subjects of Tripoli, of Barbary, concluded at Tripoli, on the 4th day of November, 1796.
JOHN ADAMS.
Treaty of peace and friendship between the United States of America and the Bey and Subjects of Tripoli, of Barbary.
ARTICLE 1. There is a firm and perpetual peace and friendship between the United States of America and the Bey and subjects of Tripoli, of Barbary, made by the free consent of both parties, and guaranteed by the most potent Dey and Regency of Algiers.
ART. 2. If any goods belonging to any nation, with which either of the parties is at war, shall be loaded on board of vessels belonging to the other party, they shall pass free, and no attempt shall be made to take or detain them.
ART. 3. If any citizens, subjects, or effects, belonging to either party, shall be found on board a prize vessel, taken from an enemy by the other party, such citizens or subjects shall be set at liberty, and the effects restored to the owners.
ART. 4. Proper passports are to be given to all vessels of both parties, by which they are to be known. And considering the distance between the two countries, eighteen months, from the date of this treaty, shall be allowed for procuring such passports. During this interval the other papers belonging to such vessels, shall be sufficient for their protection.
ART. 5. A citizen or subject of either party having bought a prize vessel, condemned by the other party, or by any other nation, the certificates of condemnation and bill of sale shall be a sufficient passport for such vessel for one year; this being a reasonable time for her to procure a proper passport.
ART. 6. Vessels of either party, putting into the ports of the other, and having need of provisions or other supplies, they shall be furnished at the market price. And if any such vessel shall so put in, from a disaster at sea, and have occasion to repair, she shall be at liberty to land and re-embark her cargo without paying any duties. But in no case shall she be compelled to land her cargo.
ART. 7. Should a vessel of either party be cast on the shore of the other, all proper assistance shall be given to her and her people; no pillage shall be allowed; the property shall remain at the disposition of the owners; and the crew protected and succored till they can be sent to their country.
ART. 8. If a vessel of either party should be attacked by an enemy, within gun-shot of the forts of the other, she shall be defended as much as possible. If she be in port she shall not be seized on, or attacked, when it is in the power of the other party to protect her. And when she proceeds to sea, no enemy shall be allowed to pursue her from the same port, within twenty-four hours after her departure.
ART. 9. The commerce between the United States and Tripoli; the protection to be given to merchants, masters of vessels, and seamen; the reciprocal right of establishing consuls in each country; and the privileges, immunities, and jurisdictions, to be enjoyed by such consuls, are declared to be on the same footing with those of the most favored nations respectively.
ART. 10. The money and presents demanded by the Bey of Tripoli, as a full and satisfactory consideration on his part, and on the part of his subjects, for this treaty of perpetual peace and friendship, are acknowledged to have been received by him previous to his signing the same, according to a receipt which is hereunto annexed, except such part as is promised, on the part of the United States, to be delivered and paid by them on the arrival of their consul in Tripoli, of which part a note is likewise hereunto annexed. And no pretence of any periodic tribute or further payments is ever to be made by either party.
ART. 11. As the Government of the United States of America is not, in any sense, founded on the Christian religion; as it has in itself no character of enmity against the laws, religion, or tranquillity, of Mussulmen; and, as the said States never entered into any war, or act of hostility against any Mahometan nation, it is declared by the parties, that no pretext, arising from religious opinions, shall ever produce an interruption of the harmony existing between the two countries.
ART. 12. In case of any dispute, arising from a violation of any of the articles of this treaty, no appeal shall be made to arms; nor shall war be declared on any pretext whatever. But if the consul, residing at the place where the dispute shall happen, shall not be able to settle the same, an amicable reference shall be made to the mutual friend of the parties, the Dey of Algiers; the parties hereby engaging to abide by his decision. And he, by virtue of his signature to this treaty, engages for himself and successors to declare the justice of the case, according to the true interpretation of the treaty, and to use all the means in his power to enforce the observance of the same.
Signed and sealed at Tripoli, of Barbary, the 3d day of Junad, in the year of the Hegira 1211—corresponding with the 4th day of November, 1796, by
- JUSSUF BASHAW MAHOMET, Bey. (Yusuf Muhammed Paşa, Bey)
- MAMET, Treasurer. (Mehmet, Hazinedar)
- AMET, Minister of Marine. (Ahmet, Donanma Nazırı (Denizcilik Bakanı))
- SOLIMAN KAYA. (Süleyman Kaya)
- GALEEL, General of the Troops. (Halil, Askerî Kuvvetler Komutanı)
- MAHOMET, Commander of the city. (Muhammed, Şehir Kumandanı)
- AMET, Chamberlain. (Ahmet, Saray Nazırı)
- ALLY, Chief of the Divan. (Ali, Divan Başkanı)
- MAMET, Secretary. (Mehmet, Kâtip)
Signed and sealed at Algiers, the 4th day of Argill, 1211—corresponding with the 3d day of January, 1797, by
- HASSAN BASHAW, Bey. (Hasan Paşa, Dey)
And by the agent Plenipotentiary of the United States of America,
- JOEL BARLOW.
Antlaşmanın Türkçe Çevirisi
5. Kongre. No. 122. 1. Oturum.
TRABLUSGARP
SENATO’YA SUNULMUŞTUR, 26 MAYIS 1797.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ, 26 Mayıs 1797
Senato Üyeleri Beyefendiler,
Size, değerlendirme ve görüşlerinize sunmak üzere, Amerika Birleşik Devletleri ile Berberi kıyısındaki Trablusgarp’ın Bey’i ve tebaası arasında, 4 Kasım 1796 tarihinde Trablusgarp’ta akdedilmiş, sürekli barış ve dostluk antlaşmasını arz ediyorum.
JOHN ADAMS
(ABD Başkanı)
Amerika Birleşik Devletleri ile Trablusgarp Beyi ve Tebaası Arasında Sürekli Barış ve Dostluk Antlaşması
Madde 1: Amerika Birleşik Devletleri ile Trablusgarp Beyi ve tebaası arasında, her iki tarafın özgür rızasıyla ve Cezayir Dayısı ve Hükümeti tarafından garanti altına alınarak, sarsılmaz ve sürekli bir barış ve dostluk tesis edilmiştir.
Madde 2: Taraflardan biri ile savaş halinde olan herhangi bir millete ait mallar, diğer tarafın gemilerine yüklenmişe, bu mallar serbest geçiş hakkına sahip olacak ve el konulmaları veya alıkonulmaları için girişimde bulunulmayacaktır.
Madde 3: Taraflardan birine ait vatandaşlar, tebaalar veya mallar, diğer tarafça düşmandan ele geçirilmiş bir gemide bulunursa, söz konusu kişiler serbest bırakılacak ve malları sahiplerine iade edilecektir.
Madde 4: Her iki tarafın gemilerine, tanınmaları için uygun pasaportlar verilecektir. İki ülke arasındaki uzaklık göz önüne alınarak, bu pasaportları temin etmek için antlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren on sekiz ay süre tanınır. Bu süre içerisinde gemilere ait diğer belgeler yeterli koruma sağlayacaktır.
Madde 5: Taraflardan birinin vatandaşı ya da tebaası, diğer tarafça ya da herhangi bir millet tarafından ganimet olarak alınıp hükme bağlanan bir gemiyi satın almışsa, satın alma belgesi ve hükümlük sertifikası bir yıl süreyle o gemi için pasaport yerine geçerli sayılır. Bu, uygun pasaport temini için makul bir süredir.
Madde 6: Taraflardan birine ait bir gemi, diğerinin limanına girer ve erzak ya da malzeme ihtiyacı duyarsa, bunlar piyasa fiyatından temin edilir. Deniz kazası nedeniyle limana girmişse ve onarıma ihtiyacı varsa, yükünü boşaltmadan onarım yapabilir. Ancak hiçbir durumda yükünü boşaltmaya zorlanamaz.
Madde 7: Taraflardan birine ait bir gemi, diğer tarafın kıyısına vurursa, gerekli tüm yardım sağlanacak, yağma yapılmayacak, mal varlığı sahibinin tasarrufunda kalacak ve mürettebat korunup, ülkelerine gönderilene dek desteklenecektir.
Madde 8: Taraflardan birinin gemisi, diğer tarafın kalelerinin top atış mesafesi içinde bir düşman tarafından saldırıya uğrarsa, mümkün olduğu kadar savunulacaktır. Gemisi limandaysa, diğer tarafın koruması altındayken saldırılamaz ya da ele geçirilemez. Denize açıldıktan sonra yirmi dört saat geçmeden düşman tarafından takip edilemez.
Madde 9: Amerika Birleşik Devletleri ile Trablusgarp arasındaki ticaret, tüccarların, gemi kaptanlarının ve denizcilerin korunması, karşılıklı konsolosluk kurulması hakkı ve bu konsoloslara tanınacak imtiyazlar ve yargı yetkileri, en ayrıcalıklı uluslara tanınan haklar düzeyinde olacaktır.
Madde 10: Trablusgarp Beyi tarafından bu antlaşmanın imzalanmasından önce kabul edilmiş olan paralar ve hediyeler, kendisi ve tebaası adına tam ve yeterli bir karşılık olarak alındığı beyan edilmiştir. Bey'e verilecek olan ve ABD tarafından Trablusgarp'a ulaşacak konsolos aracılığıyla teslim edilecek ek kısımla ilgili not da ekte yer almaktadır. Bu antlaşma uyarınca taraflar birbirlerinden hiçbir şekilde periyodik haraç ya da ek ödeme talep etmeyeceklerdir.
Madde 11: Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti, Hristiyan dini temellerine dayanmayan bir devlettir; Müslümanların yasalarına, dinine veya huzuruna karşı hiçbir düşmanlık gütmez. ABD, hiçbir Müslüman ulusla savaşa ya da düşmanlık içeren bir eyleme girmemiştir. Taraflar, dini görüşlerden doğan hiçbir bahanenin, iki ülke arasındaki uyumu bozmayacağını taahhüt eder.
Madde 12: Antlaşmanın herhangi bir maddesinin ihlali nedeniyle bir ihtilaf ortaya çıkarsa, savaşa başvurulmayacak ve hiçbir şekilde savaş ilan edilmeyecektir. Anlaşmazlık çıkan yerdeki konsolos bu sorunu çözemezse, taraflar Cezayir Dayısını dostane hakem olarak tayin edecek ve Dayı’nın kararına uyacaklardır. Dayı da antlaşmaya imzasıyla bağlı olarak adaletli bir karar vermeyi ve antlaşmanın uygulanmasını sağlamak için elinden geleni yapmayı taahhüt eder.
Trablusgarp'ta, Hicrî 1211 yılının 3. Cemaziye'l-Evvel (4 Kasım 1796) imzalanmıştır.
- Yusuf Muhammed Paşa (Jussuf Bashaw Mahomet), Bey
- Mehmet (Mamet), Haznedar
- Ahmet (Amet), Denizcilik Bakanı
- Süleyman Kaya (Soliman Kaya)
- Halil (Galeel), Ordu Generali
- Mahmut, Şehir Kumandanı
- Ahmet, Saray Nazırı
- Ali, Divan Başkanı
- Mehmet, Sekreter
Cezayir'de, Hicrî 1211 yılının 4. Recebinde (3 Ocak 1797) imzalanmıştır.
- Hasan Paşa (Hassan Bashaw), Cezayir Dayısı
Amerika Birleşik Devletleri tam yetkili temsilcisi:
- Joel Barlow
Antlaşmanın Analizi
Genel Bağlam
Bu antlaşma, Osmanlı'ya tâbi Trablusgarp Beyliği ile henüz genç bir devlet olan Amerika Birleşik Devletleri arasında imzalanmıştır. Dönemin deniz ticareti ve korsanlık faaliyetleri göz önüne alındığında, ABD'nin Kuzey Afrika'daki Osmanlı eyaletleriyle yaptığı ilk diplomatik temaslardan biridir.
Madde Madde Analiz
Madde 1:
Taraflar arasında sürekli barış ve dostluk ilan edilmiştir. Bu, antlaşmanın temelidir. Cezayir hükümetinin de garantörlüğü vardır.
Madde 2:
Taraflardan biri savaşta olsa dahi, karşı tarafın mallarını taşıyan gemilere dokunulmayacağı ve serbest geçiş sağlanacağı belirtilmiştir. Bu, ticaretin sekteye uğramaması içindir.
Madde 3:
Bir tarafın vatandaşları veya malları, düşmandan ele geçirilen bir gemide bulunursa, serbest bırakılacak ve mallar iade edilecektir. Bu, korsanlıkla karışıklık yaşanmasını önlemeye yöneliktir.
Madde 4:
Tarafların gemilerine geçerli pasaportlar verilecektir. 18 ay süreyle bu geçiş belgesi temin edilene kadar, diğer evraklar yeterli sayılacaktır.
Madde 5:
Taraflardan biri, başka bir yerden ganimet olarak alınan gemiyi satın almışsa, bir yıl süreyle geçerli olacak şekilde satış belgeleri pasaport yerine geçer.
Madde 6:
Taraflardan biri, diğer tarafın limanına yanaşırsa ihtiyaçlarını pazar fiyatından karşılayabilir. Gemisi hasar gördüyse, yükünü boşaltmadan onarım yapabilir.
Madde 7:
Taraflardan birinin gemisi karşı tarafın sahiline vurursa, yağma edilmeyecek, yardım edilecek ve malları sahiplerine bırakılacaktır.
Madde 8:
Bir tarafın gemisi, diğerinin limanına yakınken düşman tarafından saldırıya uğrarsa, koruma sağlanacaktır. Limanı terk ettikten sonra 24 saat geçmeden düşman takibi yapılamaz.
Madde 9:
Karşılıklı ticaret ve konsolosluk kurma hakları tanınır. Konsoloslara diğer uluslara tanınan haklar verilir.
Madde 10:
ABD, barış için Trablusgarp’a hediyeler ve para ödemiştir. Bu bedelin tamamı antlaşma imzalanmadan önce ödenmiştir. Antlaşmaya göre periyodik haraç veya yeni ödeme olmayacaktır.
Madde 11:
ABD, Hristiyan dini temelli bir devlet değildir ve Müslüman milletlere karşı bir düşmanlık taşımaz. Bu madde, din temelli çatışmaların önlenmesini açıkça hedefler. (Bu madde tarihsel olarak dikkat çekicidir ve Amerikan anayasasının laikliğini dış politika metnine taşıyan nadir örneklerdendir.)
Madde 12:
Taraflar arasında anlaşmazlık olursa, savaş ilan edilmeyecek ve dostane çözüm aranacaktır. Eğer yerel konsolos çözemezse, Cezayir Dayısı hakem olarak tayin edilecektir. Dayı, adaletli bir karar verecek ve bu karara taraflar bağlı kalacaktır.
Sonuç ve Önemi
- Bu antlaşma, ABD'nin Müslüman bir devletle yaptığı ilk barış antlaşmasıdır.
- Antlaşma, ABD'nin Akdeniz'deki ticaret yollarında güvenlik sağlamaya yönelik diplomatik hamlelerinin ilkidir.
- Aynı zamanda Osmanlı topraklarında bir beyliğin (Trablusgarp) ABD gibi bir devletle müstakil antlaşma yapması, eyaletlerin dış ilişkilerdeki otonomisini gösterir.
Kaynaklar:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Trablus_Antla%C5%9Fmas%C4%B1
https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Tripoli